Postępowanie przed sądem polubownym – zasady i etapy

Postępowanie przed sądem polubownym jest alternatywną metodą rozwiązywania sporów, w dodatku zyskującą coraz większą popularność. Charakteryzuje się nie tylko skutecznością, ale też szybkością, elastycznością i poufnością. W tym artykule przedstawiamy zasady i etapy postępowania przed sądem polubownym. Wyjaśniamy, jaka jest rola sądu polubownego w rozstrzyganiu sporów, a także jakie są zalety i wady postępowania przed sądem polubownym.

Czytając artykuł, poznasz rolę kodeksu postępowania cywilnego w arbitrażu oraz etapy postępowania. Dowiesz się wszystkiego, co musisz wiedzieć o zapisie na sąd polubowny, określaniu przedmiotu sporu, zasadach postępowania przed sądem polubownym, przebiegu postępowania i wydaniu wyroku sądu polubownego. Odpowiadamy też na pytanie, czy można uchylić wyrok sądu polubownego.

Rola sądu polubownego w rozstrzyganiu sporów

Sąd polubowny zajmuje się rozstrzyganiem sporów między stronami według prawa właściwego dla danego stosunku. W każdym przypadku bierze też pod uwagę postanowienia umowy. Rolą sądu arbitrażowego jest nakłanianie do pojednania i ugodowego zakończenia sporu. Wyrok sądu polubownego ma taką samą moc jak sądu państwowego.

Rolą sądu polubownego jest przesłuchiwanie stron, świadków i biegłych, a także odbieranie od nich przyrzeczenia bez stosowania środków przymusu. Na podstawie zebranych środków dowodowych wyjaśnia okoliczności sprawy i dąży do rozstrzygnięcia sporu między stronami.

Zalety i wady postępowania przed sądem polubownym

Postępowanie w sądzie polubownym przebiega znacznie szybciej niż w sądzie państwowym. Wpływ na to mają uproszczone procedury, a także brak możliwości odwołania. Ponadto strony mają duży wpływ na przebieg postępowania. Mogą samodzielnie wybrać arbitrów, którzy posiadają wiedzę i doświadczenie w określonej dziedzinie. To strony ustalają zasady postępowania i język, w którym będzie się ono odbywać. Sąd polubowny zapewnia poufność. Zatem informacje, które dotyczą sporu, nie są udostępniane osobom trzecim. Orzeczenie sądu arbitrażowego jest wiążące dla stron sporu i może być egzekwowane jak w przypadku wyroku sądu państwowego. Jak już wspomnieliśmy, postępowanie z sędzią polubownym przebiega dość sprawnie, a w efekcie tego, koszty arbitrażu są znacznie niższe niż koszty procesu sądowego trwającego o wiele dłużej.

Od ostatecznego wyroku sądu polubownego nie przysługuje odwołanie. Minusem może być także mocno ograniczona możliwość przymusowego doprowadzenia świadka, który nie chce zeznawać. Sąd polubowny rozstrzyga spór tylko, jeżeli strony zawarły tak zwany zapis na sąd polubowny. Brak zapisu uniemożliwia rozstrzygnięcie sporu w ten sposób.

Sąd polubowny to atrakcyjna alternatywa dla sądu państwowego, ale należy pamiętać, że ma również wady. Dlatego decyzja o wyborze tej drogi rozwiązania konfliktu musi być dobrze przemyślana i uwzględniać też sam przedmiot sporu.

Kodeks postępowania cywilnego i jego rola w arbitrażu

Kodeks postępowania cywilnego nie reguluje bezpośrednio przebiegu postępowania arbitrażowego. Jest jednak źródłem przepisów, które stosuje się w arbitrażu na zasadzie pomocy czy uzupełnienia. Przykładowo kodeks postępowania cywilnego określa wymogi formalne, które dotyczą zapisu na sąd polubowny. Ponadto zawiera on przepisy, które dotyczą wyboru i powołania arbitrów.

KPC przedstawia wymogi formalne dotyczące orzeczenia sądu polubownego, a także zasady jego wykonalności. Przewiduje też możliwość kontroli orzeczenia sądu arbitrażowego jeśli np. orzeczenie nie pokrywa się z zasadami porządku prawnego. Zatem kodeks postępowania cywilnego odgrywa ważną rolę w arbitrażu.

Postępowanie przed sądem polubownym – etapy

Postępowanie przed sądem polubownym przebiega etapowo i przedstawia się następująco:

1. Zapis na sąd polubowny
2. Wszczęcie postępowania przed sądem polubownym
3. Powołanie arbitrów
4. Postępowanie dowodowe
5. Rozpoczęcie rozprawy
6. Wydanie orzeczenia
7. Wykonanie wyroku sądu polubownego

Warto podkreślić, że strony sporu mają bardzo dużą swobodę w kształtowaniu przebiegu postępowania.

Zapis na sąd polubowny

Wszczęcie postępowania przed sądem polubownym strony powinny zacząć od tak zwanego zapisu na sąd polubowny. Prościej mówiąc, jest to umowa, w której strony wyrażają swoją chęć poddania sporu pod rozstrzygnięcie sądu polubownego. Musi być zawarta w formie pisemnej.

Określenie przedmiotu sporu w postępowaniu polubownym

Przedmiot sporu należy określić w zapisie na sąd ostateczny. Jest to kluczowe dla wszczęcia postępowania sądowego w danej sprawie. Należy zatem wskazać konkretny spór lub stosunek prawny, z którego wyniknął albo też może wyniknąć (dotyczy to np. umowy sprzedaży). Przedmiot sporu można określić także w pozwie inicjującym postępowanie arbitrażowe, jeżeli przykładowo spór już powstał.

Zasady postępowania przed sądem polubownym

Jeżeli przepis ustawy nie stanowi inaczej, strony sporu mogą samodzielnie ustalić zasady, na jakich będzie odbywało się postępowanie przed sądem polubownym. Zatem strony mają w tym przypadku bardzo dużą swobodę. Jeżeli jednak strony nie ustaliły tych zasad samodzielnie, decyduje o nich sąd polubowny i może, z zastrzeżeniem przepisów ustawy, poprowadzić postępowanie w taki sposób, jaki uzna za odpowiedni. W przypadku wyboru arbitrażu instytucjonalnego zasady postepowania najczęściej są określone w regulaminie arbitrażowym opracowanym przez podmiot administrujący postępowaniem – patrz ostatnia część artykułu.

Przebieg postępowania przed sądem polubownym

Kiedy strony sporu decydują o tym, że chcą go poddać pod rozstrzygnięcie sądu polubownego, sporządzają zapis na sąd polubowny. Taki zapis mogą też sporządzić zapobiegawczo jeszcze przed powstaniem sporu. Wszczęcie postępowania jest możliwe po złożeniu pozwu przez stronę powodową do wybranego sądu polubownego. Wówczas strony mogą samodzielnie wybrać arbitrów albo też pozostawić to zadanie instytucji arbitrażowej.

W trakcie postępowania arbitrażowego strony przedstawiają swoje argumenty i dowody. Sąd może powoływać biegłych i świadków. Podczas rozprawy strony mają możliwość ustnego przedstawienia swojego stanowiska, a także odniesienia się do argumentów przeciwnika. Po zakończonej rozprawie sąd polubowny wydaje orzeczenie, które jest wiążące dla stron. Poza tym ma moc prawną równoważną z wyrokiem sądu państwowego. Orzeczenie jest sporządzane pisemnie. Jeżeli strona przegrana nie wykona orzeczenia, strona wygrana może wystąpić do sądu państwowego z wnioskiem o egzekucję orzeczenia.

Należy także mieć na uwadze, że sąd polubowny umarza postępowanie, jeżeli powód nie wniesie pozwu zgodnie z tym co mówi treść art. 1188 pozew i odpowiedź na pozew.

Wydanie wyroku sądu polubownego

Wyrok sądu polubownego, jak już wspomnieliśmy wcześniej, ma taką samą moc prawną jak wyrok sądu państwowego. Musi być sporządzony na piśmie, powinien być podpisany przez wszystkich arbitrów, którzy go wydali. Ponadto wyrok powinien wskazywać zapis na sąd polubowny, na podstawie którego został wydany. Musi on także zawierać oznaczenie stron sporu, datę oraz miejsce jego wydania.

Podstawowym elementem wyroku jest rozstrzygnięcie sporu, czyli wyjaśnienie, kto ma rację i jakie są tego konsekwencje. Równie ważne jest uzasadnienie decyzji podjętej przez sąd polubowny. Konieczne jest także stwierdzenie wykonalności wyroku sądu polubownego na zasadach określonych w kodeksie postępowania cywilnego. Wyrok powinien określać, która ze stron ponosi koszty arbitrażu. Następnie wyrok sądu polubownego wydany jest stronom sporu.

Czy można uchylić wyrok sądu polubownego?

Wyrok sądu polubownego może zostać uchylony przez sąd, ale wyłącznie w postępowaniu wszczętym na skutek skargi o jego uchylenie. Jest to możliwe, jeżeli strony sporu ustaliły, że postępowanie przed sądem polubownym będzie obejmowało więcej niż jedną instytucję.

Strona może żądać uchylenia wyroku sądu polubownego w poniższych sytuacjach:

• Nie ma zapisu na sąd polubowny, jest on nieważny, bezskuteczny albo utracił moc według prawa dla niego właściwego.
• Strona nie była zawiadomiona o wyznaczeniu arbitra.
• Wyrok sądu polubownego dotyczy sporu, który nie został objęty zapisem na sąd polubowny.
• Nie zachowano wymagań co do składu sądu polubownego.
• Wyrok uzyskano za pomocą przestępstwa.
• W tej samej sprawie między stronami zapadł prawomocny wyrok sądu polubownego.

Uchylenie wyroku sądu polubownego może nastąpić również wtedy, gdy sąd uznał, że:

• Zgodnie z ustawą spór nie może być rozstrzygnięty przez sad polubowny.
• Wyrok sądu polubownego jest niezgodny z zasadami porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej.
• Wyrok sądu polubownego pozbawia konsumenta ochrony przyznanej mu wiążącymi przepisami prawa właściwego dla umowy, której stroną jest konsument, a do tego prawem właściwym dla danej umowy jest prawo wybrane przez strony.

Sądownictwo polubowne w SA KIG

Sądownictwo polubowne przy Sądzie Arbitrażowym Krajowej Izby Gospodarczej (SA KIG) jest cenioną formą rozwiązywania sporów. Sąd Arbitrażowy przy KIG w Warszawie jest niezależną jednostką powołaną 1 stycznia 1950 roku do rozstrzygania sporów wynikających z międzynarodowych stosunków handlowych.

Popularność sądownictwa polubownego przy SA KIG wynika z doświadczenia w rozstrzyganiu sporów handlowych i szybkości ich rozwiązywania. Korzyścią jest tu również to, że strony mają duży wpływ na przebieg postępowania, a postępowanie przed sądem arbitrażowym jest poufne. Ponadto orzeczenie sądu arbitrażowego jest wiążące dla stron i może być egzekwowane podobnie jak wyrok sądu państwowego.

Reguły postępowania arbitrażowego toczącego się przed Sądem Arbitrażowym przy KIG określone są w Regulaminie Arbitrażowym SA KIG.